UYUŞTURUCU SUÇLARINDA KRİTİK HUKUKİ AYRIMLAR VE SAVUNMA STRATEJİLERİ

UYUŞTURUCU SUÇLARI YARGILAMALARINDA KRİTİK HUKUKİ AYRIMLAR VE SAVUNMA STRATEJİLERİ: YARGITAY İÇTİHATLARI IŞIĞINDA BİR ANALİZ

Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsamında düzenlenen uyuşturucu veya uyarıcı madde suçları, uygulanan yaptırımların ağırlığı ve delil toplama süreçlerinin karmaşıklığı nedeniyle ceza hukuku pratiğinde en kritik alanlardan birini oluşturmaktadır. Bu makale, TCK m. 191 (Kullanmak İçin Bulundurma) ile TCK m. 188 (İmal ve Ticaret) arasındaki hayati ayrımı, delillerin hukuka uygunluğu sorunlarını ve cezayı etkileyen özel durumları Yargıtay’ın güncel içtihatları ışığında analiz etmektedir.

1. GİRİŞ

Uyuşturucu suçları, TCK’da topluma karşı işlenen suçlar arasında düzenlenmiş olup, eylemin vasfının doğru tespiti, failin hukuki kaderini belirler. TCK m. 191, denetimli serbestlik ve tedavi tedbirlerini öngörürken, TCK m. 188, alt sınırı beş yıldan başlayan ağır hapis cezaları ile sonuçlanmaktadır. Bu nedenle, yargılamanın ilk aşamasından itibaren, eylemin "kullanım" kastıyla mı yoksa "ticaret" kastıyla mı gerçekleştirildiğinin tespiti, savunma stratejisinin temelini oluşturur.

2. TCK M. 191 VE TCK M. 188 ARASINDAKİ AYRIM: TİCARİ KASTIN GÖSTERGELERİ

Uyuşturucu madde bulundurma eyleminin ticari amaçla mı yoksa kişisel kullanım amacıyla mı gerçekleştirildiğinin tespiti, Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun (YCGK) müstakar içtihatlarıyla belirlenen somut kriterler ışığında yapılır (Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E. 2020/415, K. 2022/607, T. 04.10.2022 ).

Bu ayrımın temel dayanağı, bulundurma amacıdır. Miktar tek başına kesin belirleyici olmamakla birlikte, diğer emarelerle birlikte değerlendirildiğinde ticari kastın varlığına işaret eden kuvvetli göstergeler aşağıda özetlenmiştir:

2.1. Miktar Kriterinin Değerlendirilmesi

Kişisel kullanım için bulundurulan miktar konusunda kesin bir yasal sınır bulunmamaktadır. Yargıtay, bu tespiti yaparken Adli Tıp Kurumu (ATK) raporlarını esas alır. ATK raporları ve uygulamada çoğunlukla esas alınan tüketim aralıkları dikkate alınsa da (örneğin esrar için günlük 1-1,5 gram üzerinden birkaç aylık ihtiyacı karşılayacak miktar), miktar, uyuşturucunun türü, failin bağımlılık düzeyi ve kullanım alışkanlığı birlikte değerlendirilmelidir.

• Ele geçirilen maddenin miktarı, failin ekonomik durumu ve hayatın olağan akışına aykırı bir şekilde yüksek ise, bu durum ticari kast yönünde kuvvetli bir emaredir (Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2023/16386, K. 2023/10880, T. 11.12.2023 ).
• Uyuşturucunun eşit gramajlı çok sayıda küçük paket halinde bulunması, yanında hassas terazi ve ambalaj malzemelerinin tespiti, kişisel kullanım dışı amaç yönünde kuvvetli emare oluşturur; ancak değerlendirme tüm delil birlikteliği içinde yapılmalıdır (Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E. 2022/252, K. 2023/153, T. 15.03.2023 ).

2.2. Nakletme Fiilinde Ticari Kast

TCK m. 188/3'te düzenlenen nakletme fiilinde, nakil mesafesinin kısa veya uzun olması kanunen bir ayrım yaratmaz. Önemli olan, naklin amacının kullanma kastı dışında olmasıdır. Failin uyuşturucu maddeyi kullanma dışındaki bir amaçla bir yerden başka bir yere götürmesi, TCK m. 188 kapsamında cezalandırılır (Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E. 2012/1323, K. 2013/117, T. 02.04.2013 ).

3. UYUŞTURUCU MADDE TİCARETİ SUÇUNUN NİTELİKLİ HALLERİ (TCK m. 188)

3.1. Belirtilen Yerlere Yakın Mesafede İşleme (TCK m. 188/4-b)

Suçun okul, yurt, hastane, kışla veya ibadethane gibi tedavi, eğitim, askerî ve sosyal amaçla toplu bulunulan bina ve tesislerin sınırlarına iki yüz metreden yakın mesafe içinde işlenmesi, cezanın artırılmasını gerektiren nitelikli bir haldir.

• Kesin Mesafe Tespiti Zorunluluğu: Yargıtay Ceza Genel Kurulu, bu nitelikli halin uygulanabilmesi için mesafenin şüpheye yer bırakmayacak şekilde, kesin olarak tespit edilmesini şart koşmaktadır. Mesafe, binaların çevre duvarı, tel örgüsü gibi sınırlarından itibaren, mutad yaya yolu kullanılarak gidilebilecek en kısa mesafe esas alınarak ölçülmelidir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E. 2022/370, K. 2023/657, T. 13.12.2023 ).
• Hukuka Aykırı Ölçüm: Salt uydu çıktısı, Google Maps krokisi veya kuşbakışı görseller tek başına yeterli kabul edilmemektedir. Gerektiğinde keşif yapılmak suretiyle mesafenin kesin olarak belirlenmesi zorunludur (Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2020/4976, K. 2022/1405, T. 14.02.2022 ).
• Faaliyetin Devamlılığı: Bu nitelikli halin uygulanabilmesi için ilgili bina ve tesislerin faaliyetlerine devam ediyor olması gerekir. Ancak, suçun işlendiği an itibarıyla ilgili yerlerde kişi veya kişilerin bulunup bulunmamasının bir önemi yoktur.

3.2. Örgüt Faaliyeti Çerçevesinde İşleme (TCK m. 188/5)

Bu fıkranın uygulanabilmesi için, TCK m. 220’de tanımlanan suç işlemek amacıyla kurulmuş örgütün varlığı ispatlanmalıdır. Örgüt, basit iştirak ilişkisinden farklı olarak, en az üç kişinin, hiyerarşik bir ilişki içinde, belirsiz sayıda suçu işlemeye elverişli araç ve gerece sahip olarak devamlılık arz edecek şekilde birleşmesini gerektirir.

Örgüt faaliyeti çerçevesinde işlendiğine dair somut deliller şunlardır:

• Gizliliğe riayet etme, şifreli kelimeler kullanma, yabancı veya başkaları adına kayıtlı birden fazla GSM hattı kullanma.
• Örgüt üyeleri arasında görev dağılımı, ortak kasa, hiyerarşik haberleşme şeması ve talimat zinciri oluşturulması.
• Suçun temini, nakli ve depolanması eylemlerine kısa süre ara verip tehlikenin geçtiğine inanmalarının ardından tekrar harekete geçmek suretiyle eylemde devamlılık gösterme.

4. SAVUNMA STRATEJİSİNİN KRİTİK NOKTASI: DELİLİN HUKUKA AYKIRILIĞI

Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m. 217/2 uyarınca, hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen deliller hükme esas alınamaz. Uyuşturucu suçlarında delil elde etme süreçlerinde karşılaşılan usul hataları, davanın düşmesine veya beraat kararı verilmesine yol açabilir.

4.1. Adli Arama ve Önleme Araması Ayrımı

Kolluk kuvvetlerinin bir kişiye veya araca yönelik olarak, faili ve suçun konusunu belirleyen bir istihbari bilgi veya fiziki takip sonucu hareket etmesi durumunda, artık somut suç şüphesi oluşmuştur. Bu noktadan itibaren, arama işleminin CMK’nın 116 vd. maddelerine uygun olarak hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet Savcısının yazılı emri ile yapılması zorunludur (Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2023/20102, K. 2024/26248, T. 18.12.2024 ).

Önleme araması kararına dayanılarak, somut suç şüphesi altında yapılan üst veya araç araması hukuka aykırıdır. Bu hukuka aykırı arama sonucu elde edilen uyuşturucu madde, hükme esas alınamaz (Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2020/4827, K. 2021/9271, T. 28.09.2021 ).

4.2. Zehirli Ağacın Meyvesi İlkesi ve İkrarın Etkisi

Hukuka aykırı yollarla elde edilen delillerin (birincil delil) kullanılamaması, bu delillerden kaynaklanan ikincil deliller için de geçerlidir. Bu durum, "zehirli ağacın meyvesi de zehirlidir" ilkesi olarak bilinir.

Sanığın, hukuka aykırı arama sonucu ele geçirilen maddeye ilişkin olarak daha sonraki aşamalarda suçu ikrar etmesi, hukuka aykırı delili (uyuşturucu maddeyi) hukuka uygun hale getirmez ve hükme esas alınmasını sağlamaz. Savunma, ikrarın dahi hukuka aykırı delile dayandığını ileri sürmelidir.

4.3. Sık Karşılaşılan Usul Hataları

• Arama Kararı Eksikliği: Somut suç şüphesi varken (örneğin fiziki takip sonrası) adli arama kararı yerine önleme araması kararıyla arama yapılması.
• Arama Usulü Eksikliği: CMK m. 119/4 uyarınca arama sırasında hazır bulunması gereken kişilerin (muhtar veya ihtiyar heyetinden iki kişi) bulundurulmaması (Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2021/10447, K. 2024/646, T. 18.01.2024 ).
• Gizli Soruşturmacının Provokasyonu: Gizli soruşturmacıların, faili suç işlemeye teşvik etmesi, kışkırtıcı ajan gibi hareket etmesi ve pasif gözlem sınırlarını aşması (Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2021/18463, K. 2023/9107, T. 26.10.2023 ).
• Teknik Takip Kararı Eksikliği: Örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenmeyen suçlarda gizli soruşturmacı görevlendirilememesi ve teknik araçlarla izleme için CMK m. 140 uyarınca ayrı bir karar alınmaması (Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2019/2505, K. 2021/1112, T. 26.01.2021 ).

5. CEZA SORUMLULUĞUNU ETKİLEYEN ÖZEL HALLER

5.1. Suça Sürüklenen Çocuklar (SSÇ)

SSÇ’lerin yargılanmasında savunma hakkı ve usul güvenceleri daha sıkı uygulanır.

• Müdafi Zorunluluğu: 18 yaşından küçüklerin soruşturma ve kovuşturma aşamalarında, istemleri aranmaksızın müdafi görevlendirilmesi zorunludur (CMK m. 150/2). Müdafi hazır bulunmaksızın alınan ifadeler, rıza ile verilmiş olsa dahi delil olarak kullanılamaz (CMK m. 148/3).
• Sosyal İnceleme Raporu (SİR): Fiili işlediği sırada 12-15 yaş grubunda bulunan SSÇ’ler hakkında, fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama yeteneğinin gelişip gelişmediğinin tespiti için SİR aldırılması zorunludur.
• İfade Usulü: SSÇ’nin ifade ve sorgusunda, suçun hukuki niteliği hakkında bilgilendirilme (CMK m. 147/1-c) ve müdafiinin hazır bulunması (CMK m. 147/1-d) güvencelerine mutlak surette uyulmalıdır.

5.2. Akıl Hastalığı ve Zekâ Geriliği (TCK m. 32)

Sanığın akıl hastalığı, zekâ geriliği veya ruhsal bozukluk iddiası bulunması halinde, TCK m. 32 (Akıl Hastalığı) hükümleri kapsamında cezai ehliyetinin tespiti zorunludur.

• Adli Tıp Kurumu Raporu Zorunluluğu: Sanığın suç tarihinde işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama yeteneğini ortadan kaldıran veya önemli ölçüde azaltan bir akıl hastalığı olup olmadığı konusunda, tam teşekküllü ruh sağlığı ve hastalıkları hastanesinden ya da Adli Tıp Kurumu ilgili İhtisas Kurulundan rapor alınması zorunludur (Yargıtay 8. Ceza Dairesi, E. 2024/1183, K. 2024/4373, T. 21.05.2024; Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2022/7986, K. 2023/857, T. 08.02.2023 ).
• Bu araştırma yapılmadan verilen mahkûmiyet hükümleri, eksik kovuşturma nedeniyle bozulmaktadır.

6. SONUÇ VE SAVUNMA KONTROL LİSTESİ

Uyuşturucu madde suçları yargılamalarında başarılı bir savunma, maddi gerçeğin yanı sıra, delil toplama usullerindeki hukuki hataların tespitine dayanır. TCK m. 191 ve 188 arasındaki ayrımın netleştirilmesi, miktar, çeşitlilik ve bulundurma biçimi gibi emarelerin bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilmesini gerektirir.

Savunma makamının, yargılama sürecinde titizlikle kontrol etmesi gereken temel hukuki başlıklar aşağıda sunulmuştur: