Sigorta Nedir? Hukuki Niteliği, Amaçları ve Uygulama Alanları

Sigorta Nedir? Hukuki Niteliği, Amaçları ve Uygulama Alanları

1. Giriş

Sigorta, hayatın öngörülemeyen risklerine karşı hukuk düzeni tarafından tanınmış, taraflara yükümlülük ve koruma getiren özel hukuk sözleşmelerinden biridir. Toplumsal ve ekonomik yaşamın belirsizliklerle dolu doğası göz önüne alındığında, sigorta sözleşmeleri hem bireysel hem de kamusal düzeyde önemli bir koruma aracı olarak kabul edilmektedir. Bu makalede, sigorta kavramının tanımı, hukuki niteliği, yapılma amacı ve hangi alanlarda uygulanabildiği açıklanacaktır.

2. Sigorta Nedir?

Sigorta, belirli bir riskin gerçekleşmesi hâlinde ortaya çıkacak zararın, önceden belirlenmiş bir prim karşılığında güvence altına alınmasıdır. Hukuken ise, sigorta sözleşmesi, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 1401. maddesinde şöyle tanımlanır:

“Sigortacı, bir prim karşılığında, bir rizikonun gerçekleşmesi hâlinde, sigorta ettirene veya lehdara tazminat ödemeyi veya bir edimde bulunmayı üstlenir.”

Bu tanım, sigorta sözleşmesinin ivazlı, sürekli ve rizikoya bağlı bir borç ilişkisi olduğunu göstermektedir.

3. Sigorta Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Sigorta sözleşmesi, özel hukuk kapsamında yer alan bir sözleşme türüdür. Taraflar arasında serbest irade ile kurulan bu sözleşme, Türk Borçlar Kanunu (TBK) genel hükümleri ile Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) sigorta hukukuna özgü özel hükümleri çerçevesinde değerlendirilir.

Her ne kadar sigortacılık faaliyetleri kamu otoritesi (Hazine ve Maliye Bakanlığı) tarafından denetlenen bir sektör olsa da, sigorta sözleşmesinin kendisi, taraflar arasında özel hukuk ilişkisi niteliğindedir.

4. Sigortanın Amacı Nedir?

Sigortanın amacı, kişinin veya kuruluşun karşılaşabileceği mali kayıpların etkisini azaltmak ve zarar karşısında ekonomik istikrarı sağlamaktır. Sigorta sistemi, çok sayıdaki kişinin az miktarda katkısıyla, zarar gören az sayıdaki kişiye toplu ödeme yapılması esasına dayanır. Böylece:

• Zararın telafisi,
• Riski paylaşma ve yayma,
• Sosyal güvenliği destekleme,
• Ekonomik güvenliği artırma

amaçlarına hizmet eder.

5. Sigorta Türleri

Sigorta hukuku bakımından sözleşmeler iki temel kategoride değerlendirilir:

A. Mal (Hasar) Sigortaları

Malvarlığı değerlerinin korunmasına yöneliktir. Örnekler:

• Zorunlu trafik sigortası
• Kasko sigortası
• Yangın sigortası
• Nakliyat sigortası
• Konut sigortası
• Sorumluluk sigortaları (mesleki, çevresel, ürün vb.)

B. Can (Şahıs) Sigortaları

Kişinin yaşamı, bedensel bütünlüğü ve sağlığıyla ilgili riskleri konu alır:

• Hayat sigortası
• Ferdi kaza sigortası
• Sağlık sigortası
• İş göremezlik sigortası

6. Taraflar

Sigorta sözleşmesinde dört temel aktör vardır:

• Sigortacı: Rizikoyu üstlenen ve tazminatı ödeyecek şirket,
• Sigorta ettiren: Sözleşmeyi yapan ve primi ödeyen kişi,
• Sigortalı: Rizikoya maruz kalabilecek kişi veya malvarlığı,
• Lehdar: Sigorta menfaatinden doğrudan yararlanacak kişi.

Bu kişiler bazen aynı olabilir, bazen farklı olabilir. Örneğin, bir işveren çalışanı adına hayat sigortası yaptırabilir; bu durumda işveren sigorta ettiren, çalışan sigortalı, çalışan yakınları ise lehdar olabilir.

7. Sigorta Sözleşmesinin Kurulması

Sigorta sözleşmesi, sigorta ettirenin teklifi ve sigortacının kabulü ile kurulur. Uygulamada bu genellikle poliçe düzenlenmesiyle gerçekleşir. Sözleşmenin kurulmasında dikkate alınması gereken yükümlülükler:

• Sigortacının aydınlatma yükümlülüğü,
• Sigorta ettirenin beyan ve ihbar yükümlülüğü,
• Prim ödeme yükümlülüğü,
• Rizikonun gerçekleşmesi hâlinde derhal bildirimde bulunma yükümlülüğü.

8. Rizikonun Gerçekleşmesi ve Sigortacının Sorumluluğu

Riziko gerçekleştiğinde sigortacının tazminat ödeme borcu doğar. Ancak bu yükümlülüğün doğması için:

• Sözleşmenin yürürlükte olması,
• Primlerin ödenmiş olması,
• Rizikonun sözleşme kapsamındaki bir olaydan kaynaklanması

gerekir. Ayrıca, sigorta ettirenin kötü niyetli davranışları (örneğin kasti zarar verme, yanlış beyanda bulunma) sigortacının sorumluluğunu ortadan kaldırabilir veya azaltabilir.

9. Zorunlu Sigortalar

Bazı sigorta türleri, kamu düzeni ve üçüncü kişilerin korunması amacıyla kanunen zorunlu tutulmuştur. Örneğin:

• Zorunlu trafik sigortası (KTK m.91),
• Zorunlu deprem sigortası (DASK),
• Tehlikeli maddeler sigortası,
• Tıbbi kötü uygulamaya karşı zorunlu sigorta.

Bu sigortaların yapılması yükümlülüğü yasayla düzenlenmiş olup, yaptırılmamaları idari para cezası ve faaliyetin engellenmesi gibi yaptırımlara yol açabilir.

10. Sigorta Uyuşmazlıklarında Başvuru Yolları

Sigorta sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklarda başvurulabilecek yollar şunlardır:

• Sigorta Tahkim Komisyonu: 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu uyarınca kurulan ve hızlı çözüm sunan yargı dışı bir merciidir.
• Asliye Ticaret Mahkemeleri: Sigorta sözleşmeleri TTK kapsamında değerlendirildiğinden, uyuşmazlık hâlinde görevli mahkeme asliye ticaret mahkemesidir.

11. Sonuç

Sigorta sözleşmeleri, ekonomik hayatın öngörülemeyen risklerini hukuken güvence altına almakta önemli rol oynar. Ancak sözleşme kurulurken, taraf yükümlülükleri ve poliçe kapsamı dikkatle değerlendirilmelidir. Sigorta şirketinin ödeme yükümlülüğü, sözleşmedeki şartlara ve yasal düzenlemelere bağlıdır. Bu sebeple, sigorta sözleşmeleri kurulurken ve uyuşmazlıklar yaşandığında hukuki danışmanlık alınması, muhtemel hak kayıplarının önüne geçecektir.