Kripto Para Borsasında Para Kaybında Chargeback Mümkün Müdür?

Kripto Para Borsasında Para Kaybında Chargeback Mümkün Müdür? 

Günümüzde dijital varlıkların hızla yaygınlaşmasıyla birlikte, kripto para borsalarında yaşanan kayıplar yatırımcılar için önemli hukuki soruları beraberinde getirmektedir. Bu soruların başında, finansal piyasalardaki geleneksel bir güvenlik mekanizması olan "chargeback" (ters ibraz) uygulamasının kripto para kayıpları için mümkün olup olmadığı gelmektedir. Bu makale, kripto para borsalarındaki kayıplarda chargeback imkanını, mevcut hukuki çerçeveyi, Yargıtay'ın potansiyel yaklaşımını, bu sürecin zorluklarını ve yatırımcıların başvurabileceği alternatif hukuki yolları derinlemesine analiz etmeyi amaçlamaktadır.

1. Chargeback (Ters İbraz) Mekanizması Nedir ve Geleneksel Uygulaması

Chargeback, kredi kartı veya banka kartı ile yapılan ödemelerde kart sahibinin, ödeme işlemine itiraz ederek bankasından paranın geri iadesini talep etme sürecidir. Bu mekanizma, genellikle aşağıdaki durumlarda devreye girer:

• Yetkisiz işlemler (kartın çalınması veya kötüye kullanılması).
• Satın alınan mal veya hizmetin teslim edilmemesi.
• Hatalı, eksik veya açıklanan niteliklere uymayan mal/hizmet teslimatı.
• Satıcının iflası veya hizmeti durdurması.
• Tekrarlanan veya hatalı faturalandırmalar.

Chargeback, tüketicileri dolandırıcılık ve ticari anlaşmazlıklara karşı koruyan önemli bir güvence olup, ödeme sistemleri kuruluşlarının (Visa, Mastercard vb.) belirlediği kurallar ve bankalar arasındaki anlaşmalar çerçevesinde işler.

2. Kripto Para Borsalarındaki Kayıplarda Chargeback Mümkün müdür?

Kripto para borsalarında yaşanan kayıplar için chargeback talep etmek, geleneksel ödeme sistemlerine kıyasla çok daha karmaşık ve genellikle zordur. Bunun temel nedenleri, kripto varlıkların ve blockchain teknolojisinin kendine özgü yapısından kaynaklanmaktadır:

2.1. Chargeback'i Zorlaştıran Faktörler:

• İşlemlerin Geri Dönülemez Niteliği (Immutable Transactions): Kripto para transferleri, blockchain teknolojisi gereği geri alınamaz (irreversible) niteliktedir. Bir işlem onaylandıktan sonra, bu işlemin teknik olarak iptal edilmesi veya geri çevrilmesi mümkün değildir. Geleneksel chargeback mekanizması ise, bankaların işlemi tersine çevirme yeteneğine dayanır.
• Merkeziyetsizlik ve Düzenleme Farklılıkları: Kripto varlık piyasaları, geleneksel finans piyasalarına göre daha az düzenlenmiş veya farklı düzenlemelere tabi olabilir. Bu durum, chargeback süreçlerinin uygulanabilirliğini ve borsaların sorumluluklarını belirlemeyi zorlaştırır.
• Piyasa Riski (Volatilite): Kripto paraların değeri oldukça değişkendir ve ani düşüşler yaşayabilir. Fiyat düşüşleri nedeniyle yaşanan kayıplar, piyasa riski olarak kabul edilir ve chargeback için geçerli bir neden oluşturmaz. Chargeback, genellikle satıcının hatasından kaynaklanan bir sorunu gidermek içindir, yatırım riskini telafi etmek için değil.
• İspat Güçlüğü: Kripto para işlemlerinin anonim veya yarı anonim yapısı, işlemin gerçek mahiyetini ve taraflarını kesin olarak ispatlamayı zorlaştırabilir.

2.2. Chargeback'in Mümkün Olabileceği İstisnai Durumlar:

Chargeback'in kesinlikle imkansız olduğu söylenemese de, uygulanabilirliği çok sınırlıdır ve genellikle aşağıdaki senaryolarla ilişkilidir:

• Yetkisiz Kredi Kartı/Banka Kartı Kullanımı ile Fiat Para Yatırılması: Eğer bir kişinin kredi kartı veya banka kartı bilgileri çalınarak veya rızası dışında, kartından doğrudan kripto para borsasına fiat (geleneksel) para yatırımı yapıldıysa, bu yetkisiz işlem kategorisine girer. Bu durumda, kart sahibi, kartı düzenleyen bankasına başvurarak geleneksel chargeback prosedürünü başlatabilir. Burada itiraz edilen, kripto paranın kendisi değil, fiat para yatırma işlemidir.
• Borsanın Kendi Dolandırıcılığı: Kripto para borsasının doğrudan dolandırıcılık amacıyla kurulduğu, yatırımcıların paralarını bilerek zimmetine geçirdiği veya vaat edilen hizmeti hiç sunmadığı (örneğin, yatırılan parayı hiç kriptoya çevirmeyip yok ettiği) kanıtlanırsa, bu durumda bankaya yapılan fiat para yatırma işlemi için chargeback talebi değerlendirilebilir. Bu, borsanın "hizmeti sunmama" veya "dolandırıcılık" nedeniyle bir satıcı olarak sorumluluğuna dayanır.

3. Kripto Para Kayıplarında Chargeback Dışında Başvurulabilecek Hukuki Yollar ve Yeni Yasal Düzenlemeler

Kripto para piyasasına yönelik artan hukuki düzenlemeler, chargeback mekanizmasının sınırlı kalmasına rağmen, yatırımcılar için yeni hukuki başvuru yolları açmaktadır. Türkiye'de yakın zamanda yürürlüğe giren Sermaye Piyasası Kanunu'ndaki değişiklikler ve ilgili yönetmelikler bu konuda önemli adımlar atmıştır.

• Hukuki Dava (Tazminat Davası): Kripto varlık hizmet sağlayıcısının sözleşme şartlarını ihlal etmesi, kusurlu davranması, güvenlik açığı nedeniyle zarara yol açması veya dolandırıcılık yapması durumunda, yatırımcılar genel hükümler çerçevesinde tazminat davası açabilirler.
  • Görevli Mahkeme: Kripto varlıkların finansal yatırım aracı olarak kabul edilmesi nedeniyle, bu tür uyuşmazlıklara bakmakla görevli mahkemeler Asliye Ticaret Mahkemeleridir. 
  • Ceza Şikayeti: Kripto para borsasının yöneticileri veya çalışanları tarafından dolandırıcılık, zimmet (Sermaye Piyasası Kanunu m. 110/B ) veya izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı (Sermaye Piyasası Kanunu m. 109/A ) gibi suçlar işlendiğine dair şüpheler varsa, Cumhuriyet Savcılığı'na suç duyurusunda bulunulabilir.
  • Şahsi Sorumluluk: Sermaye Piyasası Kanunu, kripto varlık hizmet sağlayıcısının zimmet sayılan karar ve işlemler gerçekleştirdiği tespit edilen yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile diğer mensuplarının müşterilere verdikleri zararla sınırlı olarak  şahsi iflaslarına karar verilebileceğini hükme bağlamıştır (Sermaye Piyasası Kanunu, m. 110/B ).
• Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Şikayetleri: Kripto varlık hizmet sağlayıcıları artık Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında denetlenmektedir. İzinsiz faaliyet yürüten veya kanuna aykırı fiillerde bulunan sağlayıcılara idari para cezası uygulanabilir (Sermaye Piyasası Kanunu m. 99/A, 103, 105 ). Ayrıca, Sermaye Piyasası Kanunu Geçici Madde 11 uyarınca, faaliyete başlayan kripto varlık hizmet sağlayıcılarının Kurul'a başvuru yapma ve şartları sağlama yükümlülüğü vardır. Bu yükümlülüklere uyulmaması veya tasfiye sürecinde müşteri taleplerinin yerine getirilmemesi, izinsiz faaliyet suçunu oluşturabilir.
• İç Şikayet Mekanizmaları: Kripto varlık hizmet sağlayıcıları, müşterilerin işlemlerine ilişkin itirazlarını ve şikayetlerini etkin şekilde çözecek dahili mekanizmalar kurmakla yükümlüdür (Sermaye Piyasası Kanunu m. 35/B ). Öncelikle bu mekanizmaların kullanılması önemlidir.
• Tüketici Hakem Heyeti/Tüketici Mahkemesi: Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik, bireysel müşterilerin uyuşmazlıkları için 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümlerini saklı tutmuştur. Ancak, Sermaye Piyasası Kanunu m. 35/B, platformlar ile müşterileri arasındaki ilişkiler ve platformlarda gerçekleştirilen işlemler nedeniyle taraflar arasında oluşan uyuşmazlıkların genel hükümlere tabi olduğunu açıkça belirtmektedir. Bu, doğrudan tüketici hukuku kapsamında her zaman işlem yapılamayacağı anlamına gelebilir; ancak somut olayın niteliğine göre yine de bir tüketici işlemi niteliği taşıyıp taşımadığı değerlendirilmelidir.
• MASAK Bildirimi ve Takip: Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik, kripto varlık transferlerinde belirli bilgilerin (gönderen ve alıcının adı soyadı, cüzdan adresi vb.) sağlanmasını zorunlu kılar. Eksik bilgi içeren transferlerin iadesi veya reddedilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bu düzenlemeler, dolandırıcılık veya yasa dışı faaliyetlerin tespitinde ve izlenmesinde önemli bir rol oynayabilir ve mağdurların hukuki süreçlerde kullanabileceği önemli veriler sağlayabilir.

4. Önemli Yanlış Anlamalar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Piyasa Riski ve Chargeback: Kripto paraların değer kaybetmesi (fiyat düşüşü) nedeniyle chargeback talep edilemez. Chargeback, ticari bir anlaşmazlık veya kart hırsızlığı gibi durumlara özgüdür.
• "Kripto Varlıklar Kamunun Güvencesinde Değildir": Sermaye Piyasası Kanunu, platformlara faaliyet izni verilmesinin veya bir kripto varlığın platformlarca listelenmiş olmasının kamuca tekeffülü (devlet güvencesi) anlamına gelmediğini açıkça belirtir. Bu, yatırımcıların kendi risklerini üstlendiği anlamına gelir.
• "Yatırımcı Tazmin Hükümlerine Tabi Değildir": Kripto varlıklar, Sermaye Piyasası Kanunu'nun 82. maddesinde düzenlenen geleneksel yatırımcı tazmin hükümlerine tabi değildir. Bu, geleneksel menkul kıymetlerdeki gibi bir tazmin fonu korumasının mevcut olmadığı anlamına gelir.

5. Sonuç: Risk Yönetimi ve Proaktif Hukuki Yaklaşım

Kripto para borsalarında yaşanan para kayıplarında chargeback imkanı oldukça sınırlıdır ve genellikle doğrudan borsa tarafından gerçekleştirilen dolandırıcılık veya yetkisiz kart kullanımı gibi özel durumlarla sınırlıdır. Piyasa volatilitesinden kaynaklanan kayıplar için chargeback bir çözüm değildir.

Ancak, Türk hukukunda kripto varlık piyasasına yönelik yapılan yeni yasal düzenlemeler, yatırımcılara chargeback dışında önemli hukuki başvuru yolları sunmaktadır. Özellikle Sermaye Piyasası Kanunu'nda yapılan değişiklikler ile izinsiz faaliyet yürüten veya zimmet gibi suçlar işleyen kripto varlık hizmet sağlayıcılarına ve yetkililerine karşı hem cezai hem de hukuki sorumluluklar getirilmiştir.

Kripto para yatırımcılarının, potansiyel kayıplara karşı korunmak için aşağıdaki hususlara dikkat etmeleri kritik öneme sahiptir:

• Güvenilir Borsalar Seçimi: Lisanslı ve regüle edilmiş, şeffaf hizmet sunan borsaları tercih etmek.
• Riskleri Anlamak: Kripto paraların yüksek riskli yatırım araçları olduğunu kabul etmek ve yalnızca kaybetmeyi göze alabileceğiniz miktarlarla yatırım yapmak.
• Sözleşmeleri İncelemek: Borsaların kullanım koşulları, gizlilik politikaları ve sorumluluk reddi beyanlarını dikkatlice okumak.
• İşlem Kayıtlarını Saklamak: Tüm para yatırma/çekme işlemlerinin, yazışmaların ve işlem geçmişinin kayıtlarını düzenli olarak tutmak.
• Hukuki Destek Almak: Olası bir mağduriyet durumunda, konusunda uzman bir avukattan hukuki danışmanlık almak ve mevcut hukuki yolları değerlendirmek.

Unutulmamalıdır ki, dijital varlıkların doğası gereği, yatırımcılar için en iyi koruma, bilinçli risk yönetimi ve proaktif hukuki farkındalıktan geçmektedir.