Arabuluculuk Tutanağı İcra Edilebilirlik Şerhi

Arabuluculuk Tutanağı İcra Edilebilirlik Şerhi Nedir?

Arabuluculuk tutanağına icra edilebilirlik şerhi verilmesi, arabuluculuk faaliyeti sonucunda tarafların anlaşarak imzaladıkları belgenin bir mahkeme ilamı gibi doğrudan icra daireleri aracılığıyla yerine getirilmesini sağlayan hukuki bir işlemdir. Bu şerh sayesinde anlaşma belgesi, bir mahkeme kararının hukuki gücünü kazanarak ilam niteliğinde belge haline gelir ve dolayısıyla ilamlı icra takibine konu edilebilir.

1. İcra Edilebilirlik Şerhinin Hukuki Niteliği ve Kapsamı

Arabuluculuk faaliyeti sonunda tarafların ulaştığı anlaşmanın kapsamı, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu'na (HUAK) göre bizzat taraflarca belirlenir ve anlaşma belgesi taraflar ile arabulucu tarafından imzalanır (HUAK m. 18/1, Yönetmelik m. 21/1).

Bu belgeye icra edilebilirlik şerhi verilmesi, o anlaşmanın hukuken geçerli ve uygulanabilir olduğunu tescil eder. Şerh verilen anlaşma, ilam niteliği kazanır; bu da taraflardan birinin yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde, diğer tarafın ayrı bir dava açmasına gerek kalmadan doğrudan icra takibi başlatabileceği anlamına gelir (HUAK m. 18/2, Yönetmelik m. 21/2).

Mahkeme tarafından yapılan inceleme, anlaşmanın içeriğinin arabuluculuğa ve cebri icraya elverişli olup olmadığı hususlarıyla sınırlıdır. Mahkeme, anlaşmanın tarafların serbest iradesiyle yapılıp yapılmadığını, emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine veya ahlaka aykırı olup olmadığını, ehliyet gibi temel geçerlilik şartlarını denetler. Aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıklarda ise inceleme duruşmalı olarak yapılır (HUAK m. 18/3, Yönetmelik m. 21/5).

2. İcra Edilebilirlik Şerhini Verme Yetkili Merci ve Başvuru Usulü

İcra edilebilirlik şerhi verilmesi talebi, bir çekişmesiz yargı işidir (HUAK m. 18/3, Yönetmelik m. 21/5). Başvuru yapılacak mahkeme, arabuluculuk sürecinin ne zaman başladığına göre değişiklik gösterir:

• Dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurulmuşsa, şerh verilmesi arabulucunun görev yaptığı yerdeki Sulh Hukuk Mahkemesinden talep edilebilir (HUAK m. 18/2, Yönetmelik m. 21/3).
• Davanın görülmesi sırasında arabuluculuğa başvurulmuşsa, şerh verilmesi davanın görüldüğü mahkemeden talep edilebilir (HUAK m. 18/2, Yönetmelik m. 21/4).
• Taşınmazın devrine veya sınırlı ayni hak kurulmasına ilişkin uyuşmazlıklarda, icra edilebilirlik şerhi taşınmazın bulunduğu yer Sulh Hukuk Mahkemesinden alınır ve mahkeme, anlaşma içeriğini, arabuluculuğa ve cebri icraya elverişliliğini, taşınmazla ilgili kanuni sınırlamalara uygunluğunu denetler (HUAK m. 17/B-4, HUAK m. 17/B-5).
• Milletlerarası sulh anlaşma belgelerinin icrası için icra edilebilirlik şerhi asliye ticaret mahkemesinden alınması zorunludur (HUAK m. 17/A-1).

Şerh verilmesi için mahkemeye yapılacak başvurudan ve bu karara karşı istinaf yoluna gidilmesi halinde maktu harç alınır (HUAK m. 18/3, Yönetmelik m. 21/6).

3. İcra Edilebilirlik Şerhi Aranmaksızın İlam Niteliğinde Sayılan Haller

HUAK, belirli koşullar altında, arabuluculuk anlaşma belgesinin icra edilebilirlik şerhi aranmaksızın doğrudan ilam niteliğinde belge sayılacağını düzenlemiştir. Bu, uygulamanın önemli bir istisnası ve pratik kolaylığıdır:

• Taraflar ve avukatları ile arabulucunun birlikte imzaladığı anlaşma belgesi (HUAK m. 18/4, Yönetmelik m. 21/6).
• Ticari uyuşmazlıklar bakımından ise avukatlar ile arabulucunun birlikte imzaladığı anlaşma belgesi (HUAK m. 18/4).

Ancak, kanunlarda şerh zorunluluğu öngörülen özel durumlar saklıdır.

Bu tür durumlarda, anlaşma belgesini icra takibine koymak için mahkemeden ayrıca icra edilebilirlik şerhi almasına gerek yoktur. Yargıtay içtihatları da bu ayrımı vurgulamakta, taraflar, avukatlar ve arabulucunun birlikte imzalamadığı belgelerin ilam niteliği kazanmadığını belirtmektedir (Yargıtay 9. HD, E. 2022/12111, K. 2022/11575, T. 10.10.2022).

4. İcra Edilebilirlik Şerhinin Hukuki Sonuçları ve İcra Takibi Usulü

İcra edilebilirlik şerhi ile ilam niteliği kazanan veya kanun gereği ilam niteliğinde sayılan arabuluculuk anlaşma belgesi, alacaklının elinde bir mahkeme ilamı varmış gibi ilamlı icra takibine konu edilebilir (Yargıtay 12. HD, E. 2022/8495, K. 2023/2210, T. 30.03.2023). Bu, borçlunun icra takibine karşı şikayet (İİK m. 16), icranın geri bırakılması/tehir-i icra (İİK m. 36) veya menfi tespit/istirdat/iptal davası gibi yollarla müdahale edebileceği, ancak takibin kendiliğinden durmayacağı anlamına gelir.

Önemli Sonuçlar:

• Dava Açılamama Yasağı: Arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılması halinde, üzerinde anlaşılan hususlar hakkında taraflarca dava açılamaz (HUAK m. 18/5, Yönetmelik m. 21/7). Bu, uyuşmazlığın kesin olarak çözüldüğü ve yargısal yollara bir daha başvurulamayacağı anlamına gelir.
• Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler: Arabuluculuk sürecinin başlamasından sona ermesine kadar geçen süre, zamanaşımı ve hak düşürücü sürelerin hesaplanmasında dikkate alınmaz (HUAK m. 16/2, İş Mahkemeleri Kanunu m. 3/17). Bu, taraflara anlaşmaya varmaları için ek zaman tanır ve hak kayıplarını önler.
• Taşınmaz Tescili: Taşınmazın devrine veya sınırlı ayni hak kurulmasına ilişkin anlaşma belgesine icra edilebilirlik şerhi verilmesinden sonra, taraflardan biri tapu müdürlüğünden tescil talebinde bulunabilir. Tapu müdürlüğü, HUAK m. 17/B-6 ve HUAK m. 18/B-5 hükümleri uyarınca gerekli incelemeyi yaparak resmi senet düzenlemeksizin tescil talebini yerine getirir. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü'nün 29.11.2024 tarihli genelgesi, bu usulü ayrıntılı olarak açıklamaktadır.

5. Arabuluculuk Tutanağının Geçersizliği veya İcra Edilebilirlik Şerhinin İptali

Anlaşma tutanağının veya icra edilebilirlik şerhinin hukuki denetimi mümkündür. Taraflar, anlaşma tutanağındaki imzanın sahteliği, irade fesadı (hata, hile, korkutma) halleri veya arabuluculuk görüşmesinin usulüne uygun yapılmadığı gibi iddialarla tutanağın iptalini talep edebilirler. Bu tür bir talep, ayrı bir tespit davası şeklinde açılmalıdır. Anlaşma tutanağı iptal edilip bu karar kesinleşmeden, anlaşma tutanağına konu hususlarda dava açılması mümkün değildir (Yargıtay 9. HD, E. 2024/11416, K. 2024/15978, T. 11.12.2024; Yargıtay 3. HD, E. 2024/971, K. 2024/4021, T. 02.12.2024; Yargıtay 9. HD, E. 2024/7446, K. 2024/9266, T. 29.05.2024).

İcra edilebilirlik şerhi verilmesi talebinin reddi halinde veya verilen karara karşı ilgili taraf istinaf yoluna başvurabilir (HUAK m. 18/3).

6. Arabuluculuk Sürecinde Anlaşmaya Varılamaması Durumu

Arabuluculuk faaliyeti sonunda tarafların anlaşamaması durumunda, arabulucu bu durumu gösteren bir son tutanak düzenler (HUAK m. 17/2, Yönetmelik m. 20/2). Bu tutanak, dava şartı arabuluculuk hallerinde, dava dilekçesine eklenmesi zorunlu bir belgedir. Anlaşamama tutanağı, davanın açılabilmesi için yerine getirilmesi gereken bir şart olup, ilam niteliğinde değildir.